Ontdekkingstocht naar de beginselen van de Verkeerskunde

Al jaren houd ik me bezig met verkeer, verkeersbeleid, verkeersveiligheid en in het bijzonder met wegontwerp en richtlijnen daarvoor. Een in ons vakgebied sinds ruim 20 jaar belangrijk geachte denkrichting is 'Duurzaam Veilig'. Stagnatie in het realiseren van vermindering van verkeersonveiligheid (en het daarmee gepaard gaande leed) was de motivatie voor een nieuwe aanpak. Deze had een nieuwe 'industrie' tot gevolg. Immers, er moesten nieuwe richtlijnen wegontwerp komen, de richtlijnen moesten worden geïmplementeerd en de wegen en straten moesten opnieuw worden ingericht. Voorwaar een hele opgave, maar laat dat maar aan ingenieurs over; die wisten er wel weg mee en ontwikkelden een mooie gereedschapskist met richtlijnen.

In dit circus heb ik mijn steentje mogen bijdragen, vooral bij het ontwikkelen en uitdragen van de nieuwe richtlijnen wegontwerp. Tijdens tientallen bijeenkomsten heb ik namens CROW de 'filosofie' van Duurzaam Veilig verkondigd. In gloedvolle bewoordingen liet ik de beroemde vijf principes uit mijn mond rollen. Kreten als 'scheiding van verkeerssoorten', 'herkenbare wegontwerpen' en 'wegcategorieën' vlogen door de zalen. In het begin was ik doof en blind voor tegenwerpingen uit het luisterend publiek, ja, ik vond er zelfs gepaste antwoorden op. Dat de opgelegde herkenbaarheid voor weggebruikers lang niet zo herkenbaar was ontging me, net als de kunstmatigheid van de wegcategorieën en de klachten van wegbeheerders dat de richtlijnen wegontwerp niet goed in de werkelijkheid pasten.Toen ik voor de zoveelste keer de visualisatie van een ideaalprofiel ging uitleggen flitste door me heen: "Maar, klopt het wel wat ik hier vertel?".

Ideaalprofiel gebiedsontsluitingsweg binnen de bebouwde kom;

CROW-publicatie 315

De visualisatie suggereerde een weginrichting die een zodanige invloed op de weggebruiker moest hebben dat hij een naar de maatstaven van Duurzaam Veilig gewenst verkeersgedrag zou vertonen. De gebruikte middelen en maatregelen, zoals wegbelijning, rijrichtingscheiding en scheiding van soorten verkeersdeelnemers moesten een bijdrage leveren aan die beïnvloeding. Technisch waren de middelen en maatregelen goed uitgedokterd, althans op de tekentafel zag het er prachtig uit. Op plattegronden waren mooie plannen getekend en technisch zat het goed in elkaar.

Maar plattegrond en visualisatie blijken bij nadere bestudering toch twee verschillende werelden. De crux zit hem in het feit dat de visualisatie een veronderstelling weergeeft hoe een weggebruiker weg en omgeving ziet. En is wat de wegontwerper gemaakt heeft ook wat de weggebruiker 'ziet'. Hier zit wat verwarring, want is 'zien' bij de wegontwerper hetzelfde 'zien' bij de weggebruiker? Praten we over hetzelfde? En speelt er misschien nog meer? Ik probeerde me voor te stellen waar het eigenlijk om ging. Uiteindelijk kwam ik op deze schets uit.

Wegontwerp - visueel waarnemen - gedrag?

Het mooie van deze schets is dat het kennelijk gaat om een weggebruiker die zich met een bepaalde, gekozen snelheid verplaatst over een weg in zijn omgeving, de informatie die hij nodig heeft om die verplaatsing te kunnen maken vooral via zijn visueel waarnemingskanaal binnnen krijgt en dat in ons brein mede als gevolg van wat we zien de voorbereidingen plaatsvinden voor ons gedrag en handelen. En laat dit nou precies het proces zijn waar het in ons vakgebied uiteindelijk om gaat. Het plaatje laat ook zien dat wegontwerpers zich eigenlijk maar met een (klein) deel van dat proces bezig houden, maar dat de impact van hun werk wel het hele proces beïnvloedt; klik hier voor meer uitleg over het plaatje.

En dit is waar mijn kortsluiting betrekking op heeft: weten wij genoeg van de onderdelen en de samenhang van het proces voor de juiste analyse en inrichting van weg en omgeving. In het bijzonder gaat het dan om het visueel waarnemen. Mijn constatering: onze gedragingen in het verkeer zijn afhankelijk van het zien. En vooral hoe complex het is wat daar allemaal aan vast zit, zowel in de fysieke buitenwereld als in ons brein. Onvoldoende begrip daarvoor en kennis daarvan zijn nu nog steeds enkele van de grote manco's in het nadenken over verkeersbeleid en verkeersgedrag, en in het maken van wegontwerpen.

Na mijn 'eureka'-moment ben ik een ontdekkingstocht begonnen naar wetenschappelijke en praktische aanknopingspunten die beter aansluiten op onze complexe werkelijkheid en op visueel waarnemen in het verkeer. Ik ben er inmiddels wel achter gekomen dat het visueel waarnemen het fundament is van ons bewegen in de openbare ruimte. Het begrijpen en inzichtelijk krijgen van dat fundament zie ik als belangrijke voorwaarde voor ons vakgebied.

Op deze website wil ik u op de hoogte houden van vorderingen in mijn ontdekkingstocht.

Max van Kelegom

Waarschuwing:

Ik ben nog maar net begonnen met mijn ontdekkingstocht. Ik zal me vooralsnog dan ook beperken tot het aanstippen van onderwerpen. Ik wil daarmee de beperktheid van het huidige denken in de relatie wegontwerp - verkeersgedrag tegen het licht houden, wellicht een discussie tot stand brengen en twijfel zaaien en uiteindelijk de aanzet geven tot het kritisch beoordelen van ons vakgebied.

Ook belangrijk om te weten: ik heb nog geen pasklare antwoorden en oplossingen ('recepten') in de vorm van handboeken, schema's en aanwijsbladen.